Waloryzację sądową stosuje sąd w przypadkach, gdy strony nie zastrzegły klauzuli waloryzacyjnej, a zmiana siły nabywczej pieniądza była duża i naruszona została równowaga między stronami zobowiązania. Orzeczenie sądu jest konstytutywne, gdyż zmienia ono treść stosunku obligacyjnego. Art. 358¹ §3 k.c. wskazuje przesłanki tej instytucji (Rutkowska 2012):
- Istotna zmiana siły nabywczej pieniądza,
- Zmiana podczas trwania zobowiązania – musi nastąpić po powstaniu stosunku prawnego, ale przed jego wygaśnięciem,
- Żądanie strony – sąd nie działa z urzędu.
Sąd posiada kompetencje w zakresie zmiany wysokości zobowiązania lub sposobu jego spełnienia, a nawet obu łącznie. Sąd musi mieć na względzie interesy obu stron oraz zasady współżycia społecznego (Rutkowska 2012).
Celem takiej waloryzacji jest przywrócenie rzeczywistej wysokości długu. Waloryzacja sądowa ma charakter jednorazowy. W odróżnieniu od waloryzacji umownej – waloryzacja sądowa obejmuje nie tylko zobowiązania wynikające z czynności prawnej, ale i z innych zdarzeń (Rutkowska 2012).